Cuốn sử bằng hình ảnh ấy được nhà báo, nhà NCLLPB Nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường – người đã nhạy cảm lựa chọn để có thể có mặt và dấn thân như những người lính thực sự tại mặt trận biên giới phía Bắc ngày nào ghi chép lại. Ông cũng đã đau đáu suốt hơn 40 năm qua, mong được một lần công bố đến mọi người những khoảnh khắc chân thực về một trong những sự kiện bi hùng trong lịch sử chống ngoại xâm, về quyết tâm bảo vệ toàn vẹn từng tấc đất thiêng liêng nơi xa xôi biên giới của hàng ngàn người lính…
Để rồi, hôm nay, 15/12/2020, trong không gian đậm đặc chất ảnh của Trung tâm Lưu trữ & Triển lãm ảnh nghệ thuật Việt Nam (Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam), cuốn sách dày 120 trang, tựa đề “Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc 1979” với hàng trăm bức ảnh lịch sử ông chụp tại biên giới (địa phận tỉnh Cao Bằng) đã được chính thức ra mắt bạn đọc và công chúng Thủ đô Hà Nội. Tuy nhiên, được biết, lần xuất bản này, ông cũng chỉ in khoảng 300 cuốn để tặng cho bạn bè và phóng viên báo chí chứ không bán trên thị trường.
Từ hơn 100 bức ảnh đen trắng mộc mạc không tô vẽ trong cuốn sách này, người đọc có lúc như đang nghe được cả tiếng súng nổ, tiếng hô quyết tâm những người lính; ngửi thấy mùi của thuốc súng, mùi của máu hồng trộn lẫn với mùi hăng ngái của những đám cây rừng dập nát… Sách được Nhà Xuất bản Hội Nhà văn cấp phép, xuất bản năm 2020, đồng thời được Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam trao tặng giải thưởng xuất sắc cách đây ít ngày.
Khi nhiếp ảnh là một phần của lịch sử…
Trong lời tựa sách, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam khẳng định: Những bức ảnh phóng sự chiến trường là bằng chứng thuyết phục nhất về sự thật cuộc chiến tranh. Nhà báo Trần Mạnh Thường là một trong những nhân chứng của cuộc chiến tranh này. Mỗi ánh mắt, mỗi gương mặt của người dân Việt Nam, của những chiến sĩ Việt Nam hiện lên rất rõ ý chí bất diệt vì chủ quyền dân tộc…
Còn tại lễ ra mắt sách sáng 15/12 vừa qua, một trong những nhà phân tích, nghiên cứu chiến lược quan hệ quốc tế là PGS. TS Triết học, Thiếu tướng Lê Văn Cương – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược Bộ Công an lại đánh giá rất cao giá trị tư liệu quý của những bức ảnh trong cuốn sách. Theo ông, những bức ảnh này sẽ nhắc nhở người dân Việt Nam, nhất là thế hệ sau về những bài học lịch sử, đặc biệt là việc nhìn nhận, đánh giá đúng bản chất sự kiện, hay những kinh nghiệm đề phòng, cảnh giác cao trước giặc ngoại xâm. Bên cạnh đó, ông cũng thể hiện sự tiếc nuối khi chưa được đọc nhiều hơn những câu chuyện liên quan trực tiếp đến nhân vật, bối cảnh chụp hay câu chuyện về cảm xúc, suy nghĩ của chính tác giả khi chứng kiến và quyết định khoảnh khắc bấm máy… Ý kiến đánh giá của ông đã được nhiều đại biểu dự lễ tâm đắc, chia sẻ.
Dưới góc độ cùng là người làm báo và có khoảng thời gian khá dài tác nghiệp tại Campuchia thời điểm cuộc chiến biên giới Tây Nam, sau có điều kiện hoạt động, quản lý về chuyên ngành Nhiếp ảnh, Nhà báo, NSNA Vũ Quốc Khánh – nguyên Chủ tịch Hội NSNAVN các khóa VII, VIII đã đồng cảm sâu sắc với tác giả Trần Mạnh Thường. Ông nhấn mạnh giá trị tư liệu lịch sử đặc biệt của ảnh chiến tranh, trong đó một số tác phẩm ảnh tư liệu quý, trải qua năm tháng sẽ dần trở thành di sản ảnh của đất nước. Ông cũng hy vọng chờ đón tái bản của cuốn sách với phần bổ sung những câu chuyện về cả đời sống của nhân vật, sự kiện trong ảnh và câu chuyện cảm xúc của người chụp ra tấm ảnh đó.
Nhiếp ảnh ở những khoảnh khắc và thời điểm đặc biệt đã trở thành một phần chân thực của lịch sử.
Và góp phần thay đổi số phận của một con người…
Không chỉ là một phần của lịch sử mà một trong hàng trăm tấm ảnh đó, có tấm ảnh đã trực tiếp góp phần thay đổi số phận của một con người… Tấm ảnh đặc biệt đó được in trong cuốn sách này với phần chú thích ngắn gọn: “Cô bộ đội bế em bé”. Nhưng câu chuyện đằng sau bức ảnh này lại có thể viết trọn cả chục trang sách…
Tại buổi lễ ra mắt cuốn sách ảnh, nhiều người cảm nhận được niềm hạnh phúc ánh lên trọn vẹn trong ánh mắt, nụ cười của cô bộ đội Bùi Thị Mùi và em bé Hoàng Thị Thu Hiền – 2 nhân vật trong tấm ảnh xưa được nhà báo Trần Mạnh Thường – khi đó là cán bộ của Phòng Nhiếp ảnh, Nhà xuất bản Văn hóa được cử lên công tác Cao Bằng chụp vào tháng 2/1979.
Trong ký ức của nhà báo, rạng sáng 17/2/1979, khi đang ở Tà Lùng, quân xâm lược từ phía bên kia biên giới, thực hiện mệnh lệnh của giới cầm quyền Trung Quốc lúc bấy giờ đã ào ạt tấn công, hàng đoàn xe tăng giặc nối đuôi nhau tràn vào thị trấn. Ông được hai chiến sĩ công an địa phương hỗ trợ di chuyển khắp các mặt trận từ Hòa An, qua thị xã Cao Bằng, theo đường số 4 đến mặt trận Thạch An, rồi băng rừng lội suối đến mặt trận của dân quân tự vệ và bộ đội chủ lực địa phương tại các huyện. Ròng rã chạy giặc, tác nghiệp, sáng 24/2/1979, đến cầu Tài Hồ Sìn (Hòa An, Cao Bằng), ông bắt gặp hình ảnh một bé gái chỉ chừng 3 tuổi ngồi khóc lịm bên cạnh người mẹ vừa bị mìn giặc xé nát một bên bắp chân, máu chảy thẫm đất, nằm bất động bên vệ đường. Vừa lúc đó có một chiếc xe com-măng-ca của bộ đội ta chạy đến, cô bộ đội vai đeo súng vội vã lao xuống ôm cô bé vào lòng, đưa lên xe để về tuyến sau. Mẹ bé cũng được đưa về cấp cứu tại một đơn vị quân y dã chiến…
Hình ảnh những đau đớn, mất mát trong chiến tranh khi quá nhiều sẽ dần thách thức cảm xúc của người chứng kiến, nhưng bằng sự nhạy cảm của một nhà báo, trong vô vàn cảnh tượng nguy khốn giữa cuộc chiến, ông đã lựa chọn hướng ống kính của mình lập tức bắt trọn khoảnh khắc đầy nhân văn ấy. Vì hoàn cảnh vô cùng vội vã của cuộc chiến, ngay sau khắc bấm máy, tiếng đạn lại nổ vang trời và mọi người nhanh chóng tản ra để đi tránh trú, nhà báo Trần Mạnh Thường đã không kịp hỏi thêm bất cứ thông tin nào về 2 nhân vật, nhưng bức ảnh này sau được đăng tải trên một số tờ báo đã mau chóng trở thành một trong những biểu tượng của tình quân dân.
Tuy nhiên, câu chuyện nhân văn của bức ảnh không phải chỉ bắt đầu từ khoảnh khắc nhà báo Trần Mạnh Thường bấm máy, mà thực sự được nối dài bởi một nhà báo khác – nhà báo Mai Thanh Hải (báo Thanh Niên) khi anh tìm gặp tác giả ảnh và quyết tâm đi tìm lại các nhân vật trong tấm ảnh năm ấy.
Năm 2016, sau 3 năm vất vả lặn lội tìm được em bé (lúc này đã 40 tuổi tên là Hoàng Thị Thu Hiền, sinh sống tại xã Hoàng Tung, Tp. Cao Bằng) thì nhà báo Mai Thanh Hải mới tìm được cô bộ đội năm ấy tại xã Hanh Cù, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ trong hoàn cảnh vô cùng bi đát. Vốn là một chiến sĩ xông xáo của Đại đội 3, Tiểu đoàn 19 vận tải, trực thuộc Sư 346, Quân khu 1 chưa từng gục ngã bởi đạn bom cuộc chiến, vậy mà nay, sau tai nạn bất ngờ trước đó gần 1 năm, bà bị một thân cây lớn đổ đè trúng người đã khiến người cựu binh ấy phải nằm liệt giường, không thể chủ động dù là những sinh hoạt cá nhân nhỏ nhất.
Từ phúc duyên của nhà báo Thanh Hải, trong một sự kiện kết nối các nhân chứng lịch sử do báo Thanh Niên tổ chức, nhà báo Trần Mạnh Thường đã được gặp lại và biết tên cô bộ đội năm xưa là Bùi Thị Mùi và em bé ngày đó tên là Hoàng Thị Thu Hiền. Mẹ của Hiền mất đã nhiều năm, còn nữ cựu binh Bùi Thị Mùi thì không có con. Buổi gặp gỡ định mệnh ấy đã đem lại sức sống mới cho người cựu binh khi chị Hiền nhận bà Mùi là mẹ. Nước mắt không ngừng rơi trên khuôn mặt bà vì bao nhiêu năm khát khao, những tưởng đã phải chấp nhận số phận, thì nay, tiếng gọi “mẹ” thiêng liêng của chị Hiền đã làm tan chảy trái tim người nữ cựu binh.
Thời gian sau đó, bằng nguồn tài trợ từ các độc giả thiện tâm của báo Thanh Niên, bà Mùi được hỗ trợ xây lại một căn nhà mới khang trang với đầy đủ đồ dùng cần thiết. Bà cũng tặng xe lăn, được kết nối để chữa trị miễn phí trong nhiều tháng tại các bệnh viện hàng đầu như Việt – Đức, Vinmec, Hùng Vương (Phú Thọ)… Cuộc sống của vợ chồng bà đã thay đổi hoàn toàn vì không chỉ có nhà mới, bà còn có con gái, con dể, các cháu ngoại – những người mà với bà, còn ấm áp và ý nghĩa hơn cả thuốc tiên. Nó giúp tinh thần bà khỏe mạnh, biến bà từ một người bệnh nằm liệt giường đau đớn tới mức cân nặng chỉ còn 37 kg và từng muốn quyên sinh. Thì nay, bà đã tăng lên gần 50kg, ánh mắt ấm áp, chủ động tự di chuyển trên chiếc xe lăn với nụ cười tươi tắn đang giao lưu cùng mọi người.
Được biết, bức ảnh này khi mới chụp xong đã được ông vội vã gửi cho báo Quân đội Nhân dân kịp đăng tải tháng 2/1979, với chú thích: “Mẹ của em bé? Không phải. Mẹ của em bị quân Trung Quốc xâm lược giết hại tại ngã ba Khâu Đồn ngày 24.2.1979 và đây là cô bộ đội đã cứu em!”…
Bài & ảnh sự kiện: Hoàng Trang – Ảnh tư liệu: Nhà báo Trần Mạnh Thường
(Theo: http://vapa.org.vn/)
