Thôn nữ phố

Xóm thôn đánh số tên đường làm sang
Bây giờ phố đã thay làng
Người ta bán đất vội vàng ăn chơi…

Những cô thôn nữ phố tôi
“Ai phôn” tạo dáng hay cười làm duyên
Phấn son nhan sắc được quyền
Dự thi hoa hậu khắp miền mà vui

Tây-Tàu du lịch khắp nơi
Những cô thôn nữ phố tôi cũng tài
Về quê váy ngắn chân dài
Guốc cao nhún nhảy con trai chết thèm…

(Trích tập thơ “Lục bát mỗi ngày”, NXB Văn học, 2021)

ĐẶNG VƯƠNG HƯNG

Phác thảo sống động về đổi thay văn hóa làng quê

Tập thơ lục bát gần nhất được vinh danh thuộc về tác phẩm “Lục bát mỗi ngày” (NXB Văn học) của nhà thơ Đặng Vương Hưng với Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội năm 2021. Trong 40 năm cầm bút, Đặng Vương Hưng đã viết cả nghìn bài thơ lục bát. Giữa nghìn bài lục bát của tác giả, nếu chọn một bài mà “vân chữ” hiển lộ rõ nhất, có lẽ đó là “Thôn nữ phố”.

Trong thơ lục bát của Đặng Vương Hưng, ẩn sau hình thức truyền thống là một tinh thần thời đại với những khái quát đa chiều về cuộc sống bằng một cái nhìn có chiều sâu văn hóa. Bài “Thôn nữ phố”, với việc vận dụng một cách tự nhiên thủ pháp lai ghép (hybridity), Đặng Vương Hưng đã đặt tất cả những suy nghiệm đời sống của mình trên đường biên của những biến chuyển văn hóa chưa định hình, chưa hoàn kết, khiến cho tứ thơ trở nên đầy sức sống, đa tầng nghĩa và có lúc thật sự khó nắm bắt, cắt nghĩa với người đọc.

Ngay nhan đề “Thôn nữ phố” đã mang đậm tính lai ghép. Cách kết hợp từ “thôn nữ” chỉ những người con gái thôn quê với “phố” chỉ nơi thị thành trong một cụm từ đã làm nổi bật tính chưa hoàn kết, hỗn độn của những thực thể văn hóa. Cùng với đó, nhà thơ khái quát sự vận động của đời sống hiện thực, khi “xã đã thành phường”, “phố đã thay làng” thì tính chất phồn tạp, biến động của đời sống càng sâu sắc hơn. Trong bức tranh phân mảnh, đầy biến động của đời sống, nhà thơ đã chỉ ra những chênh vênh, đứt gãy của văn hóa, khi người dân “không còn đồng ruộng” bởi sự xâm lấn của thị thành. Nhịp điệu đô thị hóa diễn ra một cách chóng vánh, khiến con người cũng bị cuốn vào vòng quay của đời sống vật chất. Nhu cầu hưởng thụ đã khiến “người ta bán đất vội vàng ăn chơi”, khiến những nàng thôn nữ trở nên “sành điệu” với “ai phôn”, với guốc cao, váy ngắn… Tất cả biểu hiện tân kỳ phố thị đó được kiến tạo trên một căn tính ruộng đồng nên đều có gì gượng ép, khiên cưỡng…

Không giống như Nguyễn Bính đầu thế kỷ 20 bất chấp quy luật vận động của đời sống để níu giữ vẻ đẹp chân quê cho những nàng thôn nữ trước quá trình đô thị hóa diễn ra lần thứ nhất trong lòng xã hội Việt Nam: “Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa”; không giống như Phạm Công Trứ cuối thế kỷ 20 đành xót xa, bất lực và có chút gì chua chát trước quá trình đô thị hóa diễn ra lần thứ hai: “Trăng vàng đêm ấy, bờ đê/ Có người ngồi gỡ lời thề cỏ may…”, Đặng Vương Hưng thể hiện một cái nhìn mở, có tính đối thoại về sự đổi thay của văn hóa. Bởi, quá trình đô thị hóa, bên cạnh mang đến những đứt gãy văn hóa, đổi thay nhân tình, cũng đem lại động lực cho sự phát triển. Những thôn nữ phố, những thanh thiếu niên trong lòng xã hội giờ đây vui vẻ hơn (hay cười làm duyên), tự tin hơn (phấn son nhan sắc được quyền), có tầm nhìn rộng mở hơn (dự thi hoa hậu khắp miền, du lịch khắp nơi)… Có nghĩa là xã hội đang có thêm động lực để phát triển, để hội nhập vào dòng chảy của văn minh nhân loại.

Từ cái nhìn mang tính đối thoại đó, tác giả thực hiện những cách tân trong sáng tạo của mình, đặc biệt là về ngôn ngữ. Từ “chết thèm” trong câu thơ cuối bài đậm chất đường phố lại được tác giả dùng một cách táo bạo. Nó vừa như một sự khái quát hiện thực đầy mỉa mai, vừa như một lời bông đùa có tính tự trào nhân văn trước cái đẹp trần thế. Tính chất trùng thanh, đa giọng điệu, do vậy, là một đặc trưng nổi bật của “Thôn nữ phố” cũng như có thể thấy bàng bạc trong thơ lục bát Đặng Vương Hưng. Điều đó góp phần làm lục bát của nhà thơ gần gũi hơn, dễ dàng hơn trong khái quát những trạng huống tinh thần của con người hiện đại.

ThS PHAN TRẦN THANH TÚ